هر ساله شروع سال جديد قمری با حلول ماه محرم همراه است. شايد رؤيت هلال ماه محرم در سال های قبل که کمتر بحرانی بوده و از امسال با بحران های آن روبرو خواهيم شد، در کنار غروبی که ابرها را به رنگ سرخ در آورده، برای هر يک از شما خاطره ای را به دنبال داشته است. مثل عکس زير از آقای علی ابراهيمی که سال قبل تهيه شده است:
1- بررسی علمی رؤيت پذيری هلال شامگاهی محرمموعد رصد، روز يکشنبه 8 دیماه 1387(برابر با 28 دسامبر 2008 و 29 ذيحجه 1429) می باشد. زمان مقارنه هلال محرم ساعت 15:53 روز شنبه 7 دی (به وقت ايران) بوده و در غروب روز بعد، هلال حدود 25 ساعت سن و 11 درجه جدايي زاويه ای از خورشيد دارد. شايد اهميت اين هلال به خاطر در اوج بودن آن باشد (405 هزار کيلومتر). از نظر علمی نقشه زير خطوط رويت پذيری هلال را بر مبنای "بهترين زمان" و بر اساس مدل مثلثی ايران نشان می دهد (محاسبات را در سيستم مکان مرکزی و پارامترها بدون اثر شکست جوّی محاسبه کرده ام):
با توجه به اين نقشه، آخرين حد پيش بينی رؤيت با چشم مسلح از جنوب اين تا خط منتهی به ناحيه H1 که خط واصل شهر گناباد در استان خراسان و دماوند در استان تهران و اروميه در استان آذربايجان غربی می باشد. در اين ناحيه تنها در صورت وجود آسمان صاف و شفاف و تيز بودن چشمان رصدگر و تجربه کافی وی ، امکان رؤيت با چشم غير مسلح وجود دارد.
اما ناحيه H2 منتهی به خط واصل شهر زابل در استان سيستان و نظنز در استان اصفهان و پاوه در استان کردستان می باشد. در اين ناحيه امکان رؤيت با چشم غير مسلح در شمال ناحيه با کمی دقت و در جنوب آن به راحتی امکان پذير است. برای رؤيت اين هلال در نواحی شمالی ايران نياز به يک دوربين دوچشمی ضعيف در حد 50 يا 60 ميليمتر می باشد.
نکته1: در ناحيه H1 محاسبه برای پارامترهای لحظه "بهترين زمان" و در ناحيه H2 محاسبه برای پارامترهای لحظه غروب خورشيد انجام شده است.
نکته2: بررسی های دقيق، بر اساس رصدهای هلال در روز نشان می دهد که رؤيت اين هلال با ابزارهای متعارف نجومی نظير تلسکوپهای تا حد 10 اينچ، در ميان روز و قبل از غروب خورشيد امکان پذير نمی باشد.
2- پارامترهای هلال شامگاهی محرم
در جدول زير پارامترهای اين رصد در لحظه غروب خورشيد برای سه مکان آمده است (توپوسنتريک بدون اثر شکست). برای ديگر شهرها می توانيد به نرم افزارهای نجومی مراجعه نماييد:
پارامترها
بندرعباس
مرکز ايران
تهران
غروب خورشيد (ساعت ودقيقه)
16:59
16:58
مدت مکث (دقيقه زمانی)
45
44
ارتفاع(درجه)
7.56
6.88
6.31
جدايي زاويه ای (درجه)
10.76
10.80
10.85
اختلاف سمت (درجه)
6.74-
7.57-
8.18-
ضخامت (دقيقه قوسی)
0.26
فاز (درصد)
% 1
سن (ساعت ودقيقه)
25:07
25:06
فاصله تا زمين (کيلومتر)
405459
405550
3- نکات رصدی هلال شامگاهی محرم
از نظر رصدگران با تجربه ای نظير آقایان قاضی ميرسعيد، بوژمهرانی و ... برنامه ريزی رصدی و توجه به نکات مربوط به هر رصد، مهمترين قسمت کار رؤيت هلال به شمار می آيد. چه بسا موفقيت يک رصد هم توجه به اين نکات و اتخاذ تصميمات مناسب باشد:
استفاده از سيارات مشتری و زهره در آسمان شامگاهی برای بررسی ميزان فکوس ابزار مورد استفاده، می تواند مفيد باشد. عطارد هم در فاصله حدود 6 درجه ای شمال شمال غرب هلال، می تواند نشانه خوبی باشد.
استفاده از شاخصهای مختلف روی افق با کمک خورشيد (قبل از غروب خورشيد) و يا ستارگان (در شب قبل) می تواند در پيدا کردن محل هلال مفيد باشد. برای اين منظور سمت هلال را در لحظه غروب و لحظات بعد، با سمت خورشيد يا ستاره خاص برابر گرفته و زمان عبور را از نرم افزار بدست آوريد.
برای اين رصد بهتر است به دنبال رصدگاهی باشيد که افق صفر داشته باشد. وجود کوه در افق باعث می شود هلال در زمان روشنی آسمان، غروب کند و هلال از دست برود.
4- تکرار يک رصد مشابه
اکنون که به پارامترهای اين رصد نگاه می کردم، ديدم که تا حدی اين هلال به يک هلال رکورد شکن در گذشته دور شبيه است. دهه 1370 تا 1380 سالهايي است که مجله نجوم برای توسعه شاخه نجوم آماتوری در کشور دست به برنامه ها مختلفی زد و شايد اين تلاش اکنون بعد از 17 سال به بار نشسته است. خصوصاً در زمينه رؤيت هلال که همکاری آقاي صياد و گياهی با اين نشريه خيلی نزديک بود. در شماره 67-68 خبر شکسته شدن رکورد رؤيت هلال با چشم غير مسلح توسط استم در امريکا چاپ شد. پس از آن خبر شکسته شدن رکورد رؤيت هلال با چشم غير مسلح توسط آقای زاهد آرام در شماه 70 (تير 1376) منتشر شد. با اين خبر شوق و ذوق رصدگران برای رکورد شکنی بيشتر شد.
اما بازبينی اين رصد ( 17 ارديبهشت 1376 در شهر بيرجند) با استفاده از نرم افزاهای نجومی، نکات زيادی را به ما نشان می دهد. اينکه رؤيت کنندگان اين هلال (آقايان زاهد آرام و فيضی) هلال را در نزديکی افق و دقايقی قبل از غروب هلال رؤيت کرده اند. وجود پارمترهای اين رصد در زير حد رؤيت پذيری، امروزه کارشناسان را بر آن داشته تا رصدهای مشابه انجام شود تا در آينده بتوان برای پيش بينی رؤيت چنين هلالهايي، با اطمينان بيشتری صحبت کرد.
به نظر بنده برای رصد هلال محرم، نقاط شمالی ايران نظير شهرهای مشهد، سرخس و بجنورد، می تواند مقايسه خوبی برای اين دو هلال باشد. در زير پارامترهای مقايسه را در لحظه غروب خورشيد می بينيد:
بيرجند
17-2-1376
هلال 8 دی 1387
مشهد
سرخس
19:19
16:24
16:18
35
42
6.01
5.99
5.88
9.99
10.61
10.57
7.35-
8.14-
8.17-
0.24
0.25
% 0.87
0.96
0.95
18:03
24:32
24:26
376074
405577
405582
بی شک ديدن هلال محرم با چشم غير مسلح برای نقاط فوق، يک رکورد از نظر پارامتر رؤيت در کمترين اختلاف ارتفاع محسوب خواهد شد.
با آرزوي داشتن آسماني بدون ابر و غبار و موفقيت براي تمام رصدگران هلال
سيد قاسم رستمي – عضو گروه غير حرفه ای رؤيت هلال
تفت- 4-10-87
بنام پدیدآورنده ستارگان
با عرض سلام و تسلیت بمناسبت فرارسیدن ماه محرم الحرام
و عرض تبریک بمناسبت سال نو میلادی و آغاز سال جهانی نجوم
گزارش رصدی ستاد استهلال یزد
زمان:بعد از ظهر روز یکشنبه 8آذر1387
گزارش دهنده:بهزاد بهرامی
رصدگران:حجت الاسلام والمسلمین بوستانی؛جناب آقایان دشتی پور, صحت بخش و بهرامی
مکان رصد :پیست اسکی سخوید واقع در رشته کوههای شیرکوه در حدود 50کیلومتری غرب یزد
وضعیت جوی:هوای صاف با وجود ابرهایی پراکنده در افق غربی
موانع دید:موانع درافق (صفر درجه )
ابزاررصدی:دوربین دوچشمی 25*100و7*35
نتیجه رصد:هلال با چشم مسلح رویت گردید
زمانهای ثبت شده:(باچشم غیر مسلح)
اولین رویت زهره:16:40
غروب ظاهری خورشید:17:02
اولین رویت مشتری:17:10
اولین رویت عطارد:17:17
اولین رویت هلال:17:26(بوسیله دوربین 25*100)17:31(دوربین7*35)
هلال با چشم غیر مسلح رویت نگردید
با سلام و عرض تسليت ايام سوگواری سالار شهيدان گزارش زير تقديم می شود:
هلال محرم 1430 ( لحظه مقارنه: 15:53 شنبه 27 دسامبر 2008)
تاريخ رصد : یکشنبه 8 دی 1387 ، 29 ذی الحجه 1429 ، 28 دسامبر2008
رصدگاه: شمال غربی شهرستان دزفول
مختصات رصدگاه : 32:28 شمالی و 48:21 شرقی
رصدگران : آقایان : رضا طيب طاهر– امیر قاری
تجهيزات : دوربین دوچشمی 80*20 نایت اسکای – جی پی اس و...
غروب خورشيد : ساعت 17:19
غروب ماه : ساعت 18:04
سن ماه (درلحظه غروب خورشيد): 25 ساعت و26 دقيقه
جدايی زاويه ای: 10 درجه و 57 دقيقه قوسی
مكث ماه : 45 دقيقه
ضخامت هلال: 27/0 دقيقه قوسی
فازماه: 03/1 درصد
ارتفاع ماه(درلحظه غروب خورشيد) : 7 درجه و04 دقيقه قوسی
اختلاف سمت ماه و خورشيد(درلحظه غروب خورشيد) : (7-) درجه و 43 دقیقه قوسی
فاصله ماه تا زمين: 405533 كيلومتر
نتيجه رصد: هلال ماه رؤيت شد.
خلاصه گزارش : افق دارای غبار رقیق تا ارتفاع 4 درجه و غبار غلیظ وتیره تا ارتفاع 1 درجه بود. به خاطر تصویر نامناسب سیارات زهره، مشتری و عطارد در دوچشمی، کمی هم بخار آب در لایه های جو مشهود بود.به علت در اوج قرار داشتن ماه وطبق تجربه برای رصد چنین هلال هایی، با توجه به ضخامت و فاز آن، رؤیت هلال قبل از غروب خورشید بسیار مشکل می نمود ولی با این وجود ما تلاشی را برای رؤیت هلال قبل از غروب خورشید انجام دادیم ولی نتیجه ای در بر نداشت. در حدود ساعت 17:50 بعد از گذشت 30 دقیقه از غروب خورشید در حالی که هلال در ارتفاع 2 درجه ای از افق قرار داشت بسیار نازک و به رنگ نارنجی در دوربین دوچشمی توسط بنده رؤیت شد سپس آقای قاری نیز هلال را رؤیت کرده و تصاویر زیبایی از آن از پشت دوچشمی تهیه کردند. تا ساعت 17:56 هلال دیده شد وسپس در غبار غلیظ فرو رفت و دیده نشد. تلا ش برای رؤیت هلال با چشم غیر مسلح نتیجه ای در برنداشت. با آرزوی موفقت برای سایر دوستان رصدگر.
با تشكر: رضا طيب طاهر - ستاد استهلال شهرستان دزفول- مؤسسه آسمان دز(انجمن نجوم دزفول)
تاریخ رصد: 8/10/87 محل رصد: پست اسکی شهرستان آستانه اراک به مختصات 33�:48'N و 49�:18'E تجهیزات: دوربین دوچشمی 120*50-30 ، دوربین عکاسی Canon 30D رصدگران: رضا امینی نژاد، مصطفی شمسی، محمد حسین رضواندوست، صابر درخش نتیجه رصد: هلال رؤیت شد ضمن عرض تسلیت ایام سوگواری سالار شهیدان حضرت أباعبدالله الحسين و ياران با وفايش (سلام الله عليهم أجمعين)، به استحضار می رساند که تیم رؤیت هلال انجمن ستاره شناسی اراک جهت رؤیت شامگاهی هلال محرم در روز یکشنبه 8 دی ماه به منطقۀ پیست اسکی شهرستان آستانه عزیمت نمود. منطقه دارای حدود 2درجه غبار و زمان غروب محاسباتی خورشید 17:12 بود. سرانجام هلال در ساعت 17:28 دقیقه توسط آقای امینی نژاد با دوربین دوچشمی رویت گردید و سپس آقای رضواندوست و دیگر دوستان نیز به ترتیب هلال را رؤیت کردند، اما هلال با چشم غیر مسلح رؤیت نگردید. در پایان تصاویری از هلال و منطقه رصدی به پیوست تقدیم می گردد.
کلیه اعضاء رأس ساعت 13:30 از مسجد شهید خلیل دستغیب شیراز به وسیله مینی بوس و به مقصد شهرستان خفر اعزام شدند. ساعت 16:30 به محل مورد نظر رسیدیم که در 120 کیلومتری جنوب شرق شیراز قرار داشت. از آنجا که محاسبات پیش رصدی نشان می دهد، غروب واقعی خورشید ساعت 17:9 خواهد بود، بلافاصله کلیه تجهیزات مستقر شد. تجهیزات شامل سه عدد دوربین دوچشمی غول پیکر 110 در 20 و دو عدد دوربین دو چشمی 70 در 50 و یک دستگاه لپ تاپ و یک عدد دوربین عکاسی بود. افق غربی در مسیر حرکت هلال لکه های بزرگ ابر دیده میشد و افق نیز تا ارتفاع 3 درجه ای مملو از غبار بود. اعضا قبل از غروب خورشید اقدام به یافتن سیاره زهره نمودند. چرا که با توجه به شرایط خاص رصدی این هلال و وجود سه سیاره زهره، مشتری و عطارد در مسیر حرکت هلال، این سیارات می توانست راهنمای خوبی جهت یافتن ماه باشد تا این که تلاشها نتیجه داد و در ساعت 16:50 سیاه زهره توسط آقای حامد زارع رصد شد. پس از آن به سراغ سیاره مشتری رفتیم که به دلیل وجود ابر، نتیجه بخش نبود. پس از غروب خورشید ظاهری خورشید در ساعت 17:03 در پشت کوهها و غبار، محل غروب نشانه گذاری و از طریق محاسبات پیش رصدی و همچنین محل، موقعیت هلال لحظه به لحظه محاسبه می شود و دوربین ها به سمت منطقه مورد نظر نشانه می رفت.
اما از آنجا که هلال محرم امسال، به دلیل ارتفاع کم (7 درجه در لحظه غروب خورشید) وضعیت رصدی نسبتاً دشواری داشت و از طرفی وجود ابر و غبار در افق غربی نیز مشکل ساز بود، کلیه اعضاء گروه برای شکار این هلال زیبا تقریبا ناامید شده بود که ناگهان در ساعت 17:16 آقای سعید حجت پناه دبیر کانون نجوم دانشگاه شیراز، اثر محوی مشکوک به هلال را دید. اما در نهایت به قطعیت نرسید. بالاخره در ساعت 17:24 آقای حمید زارع موفق به رصد هلال شدند. بلافاصله با استفاده از شاخص زمینی، آقایان ماهان خضرایی و سیدمحمدحسین نیری نیز موفق به رؤیت هلال از طریق دوربینهای 120*20 شد. پس تمام اعضاء یکی پس از دیگری در پشت دوربین ها قرار گرفته و موفق به رویت هلال زیبای محرم شدند. از آنجایی رویت این هلال با چشم غیرمسلخ دارای اهمیت علمی بود، اعضاء گروه تلاش به رویت هلال با چشم غیر مسلح کردند که در نهایت آقایان ماهان خضرایی و سیدمحمدحسین نیری، خانم حقیقت موفق به رصد این هلال با چشم غیرمسلح شدند.
در ساعت 17:40 هلال باریک ماه برای همیشه پشت غبارهای افق غربی محو شد. لازم به ذکراست که گزارش بلافاصله و طبقروالمعمول به ستاد استهلال استان فارس و ستاد استهلال ایران ارسال شد. پس از حرکت، ساعت 21:00 گروه به شیراز بازگشت. در تصویر مسیر حرکت هلال از اولین لحظه رویت تا آخرین زملن رویت مشخص شده است. اعضاء گروه: آقایان: سبوحی، حجت پناه، خضرایی، حامد و حمید زارع، نیری خانمها: پورمختار، حقیقت، زارع، زارع مهذبیه، کریمی، فروزانی، اخگر و وصالی پارک نجوم شهر صدرا و ستاد استهلال استان فارس
